کد مطلب:26260 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:27

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

آيا انسان هميشه بايد در برابر خداوند احساس گناه كند؟ نظر اسلام و روان شناسان چيست؟

احساس گناه برخاسته از نفس لوامه و وجدان است كه از نظر اسلام در مراحل مختلف رشد شخصيت در كنار نفس اماره و نفس مطمئنه قرار ميگيرد، ولي روانشناسي كلاسيك اساساً روانشناسي نفس اماره است، يعني روان شناسان در عصر حاضر تنها تلاش كردهاند قوانين نفس اماره را كشف كرده و آن را توضيح دهند.(1) بعضي از روان شناسان مانند فرويد وجدان اخلاقي را براساس فطرت و سرشت بشر نميدانند معتقدند تمايلات سركوفته شده دوران زندگي كه در ضمير باطن آدمي انباشته شده، وجدان اخلاقي ناميده ميشود. به نظر فرويد وجدان اخلاقي جز مهار اجتماعي چيز ديگر نيست و در روح ريشه عميق ذاتي ندارد،(2) ولي بعضي از روان شناسان نظريه فرويد را نپذيرفته و وجدان اخلاقي را سرمايه فطري انسان دانستهاند.

اين احساس گناه براي همه انسانها نيست، بلكه براي افراد خطاكاري است كه به هر دليل مرتكب خطا شدهاند. اما احساس ديگري كه عموميت دارد و شامل همه انسانها (اعم از گناهكار و نيكوكار ميشود) احساس تقصير در پيشگاه الهي است. اسلام از همه انسانها ميخواهد در هر مرتبهاي كه قرار دارند، خود را مقصر بدانند، يعني رفتار و عبادات و انجام وظيفه خود را در برابر خداوند ناچيز بدانند و هميشه احساس كنند آن گونه كه شايسته است، شكر نعمتهاي بي پايان الهي را به جا نياوردهاند.

بنده همان به كه ز تقصير خويش

عذر به درگاه خداي آورد

ورنه سزاوار خداونديش

كس نتواند كه به جاي آورد

امام كاظم(ع) به يكي از فرزندانش فرمود:بر تو باد به كوشش در عبادت! مبادا خودت را در عبادت و اطاعت خدا بي تقصير بداني، زيرا خداوند چنان كه سزاوار پرستش است، عبادت نشده است.(3) امام باقر(ع) به جابر فرمود: خدا تو را از نقص و تقصير بيرون نكند؛(4) يعني خدا به تو توفيق دهد كه هميشه عبادت خود را ناقص شماري و خود را مقصر داني. امام سجاد(ع) در مناجات خود ميگويد: بنده تو كسي است كه به نعمتهاي بي حساب و قبول تقصير و اعتراف ميكند و عليه خود بر سستي و تضييع حقوق شهادت ميدهد.(5) وقتي امام سجاد(ع) و اولياي الهي چنين احساسي دارند، تكليف ديگران روشن است. البته اين احساس تقصير نبايد به يأس و نااميدي منتهي گردد.

پي نوشتها:

1 - دكتر علي اصغر احمدي، روانشناسي شخصيت از ديدگاه اسلامي، ص 181.

2 - محمد تقي فلسفي، كودك، ج1، ص 334.

3 - الكافي، ج2، ص 72.

4 - همان ،ص 73.

5 - مفاتيحالجنان، مناجات خمش عشر.